Author:
Abstract
Türkiye Türkçesinde “bir” sözünün sıradışı birleşiklerinden biri “birkaç”tır. Gerek sözcük sınıfı (türü) gerekse yapısal özellikleri bakımından ilgi çekici olan bu söz, Türkiye Türkçesinin (ve diğer Türk dillerinin ve lehçelerinin) bilinen birleşik sözcük ve söz öbeği formlarını zorlayıcı niteliktedir. Türkiye Türkçesinde düzenli olarak bitişik yazılan ve son hâliyle büyük ölçüde kalıplaşan bu birleşik söz, son görünümüyle 1-10 arasındaki sayılara gönderme yapan bir belgisiz sıfat olarak kullanılmakta, iyelik eklerini aldığında ise belgisiz zamir sınıfına geçmektedir. Bu durum, Türkçede belirli bir sayının adı olan “bir”in giderek bir belirsizlik artikeli gibi işlev görmesinden kaynaklanmaktadır. Türkçenin en erken tarihsel belgelerinde izlenemeyen, daha çok 12. yüzyıl sonrası metinlerinde görülen bu birleşiğin çağdaş Türk dillerindeki ve lehçelerindeki dağılımı da düzenli değildir. Bazı Türk dilleri ve lehçeleri bu söz birleşiğini Türkiye Türkçesindekine benzer bir sesbilgisel, biçimbilgisel ve sözdizimsel görünümle kullanırken bazı Türk dillerinde bu anlam ve işlevde ya yalnızca çeşitli sesbilgisel varyasyonlarla “kaç” sözcüğü veya eşgörevli başka sözler kullanılmaktadır. Öte yandan, Türkiye Türkçesinde "bir" sözcüğündeki fonolojik hareketliliğe paralel olarak "birkaç" sözcüğünün telaffuzunda da hareketlilik vardır. Nitekim "bir" sözcüğünün r sesbirimi giderek telaffuz edilmemekte, bu durum yazıya da "bi'" biçiminde yansımaktadır. “Birkaç” söz birleşmesinin sıradışı ve ilginç kullanımları, Türkçede “bir”in sesbilgisel, biçimbilgisel, sözdizimsel ve anlambilgisel bütün özellikleriyle ortaya konulduğu bir sözcük grameri çalışmasını gerekli hâle getirmektedir.
Keywords
Abstract
One of the unusual compounds of “bir” in Turkish is “birkaç”. This word, which is interesting in terms of both its word class (type) and structural features, challenges the known compound word and phrase forms of Turkish (and other Turkic languages and dialects). This compound word, which is regularly written adjacently in Turkish and, its final form, largely stereotyped, is used as an indefinite adjective referring to the numbers 1-10 in its final form, and when it takes possessive suffixes, it becomes an indefinite pronoun class. This situation arises from the fact that “bir”, which is the name of a certain number in Turkish, increasingly functions as an indefinite article. The distribution of this compound, which cannot be traced in the earliest historical documents of Turkic languages and is mainly seen in texts after the 12th century, is not regular in contemporary Turkic languages and dialects. While some Turkic languages and dialects use this word combination with a phonological, morphological, and syntactic appearance similar to that of Turkish, some Turkic languages and dialects use only the word kaç with various phonological variations or other equivalent words in this meaning and function. On the other hand, in parallel with the phonological mobility in the word "bir" in Turkish, there is also mobility in the pronunciation of the word "birkaç". As a matter of fact, the r phonem of the word "bir" is increasingly not pronounced, and this is reflected in the writing as "bi'". The unusual and interesting uses of “birkaç” word combinations necessitate a word grammar study in which “bir” in Turkish is revealed with all its phonological, morphological, syntactic and semantic features.