ELEŞTİREL DÜŞÜNME BECERİSİ KAZANDIRMASI BAĞLAMINDA HAMDULLAH KÖSEOĞLU’NUN ÇOCUK ROMANLARININ İNCELENMESİ
Author :
Abstract
Düşünme; belirli bir amaca yönelik olarak gerçekleştirilen, bireyi bir yargıya varmaya, bir sonuca ulaşmaya yönelten eylemdir. Eleştirel düşünme; analiz etme, değerlendirme, problem çözme ve karar verme gibi becerilerin işe koşulduğu üst düzey düşünme becerisidir. Eleştirel düşünme, 21. yüzyıl becerileri arasında yer almaktadır. Dolayısıyla eleştirel düşünebilen bireyler yetiştirilmesi günümüz toplumunun vazgeçilmez gereksinimleri arasındadır. Eleştirel düşünme; öğrenilebilen, yaşam süresi içerisinde geliştirilebilen bir yetidir. Eleştirel düşünme becerilerinin geliştirilmesinde, zihinsel süreçlerin harekete geçirilmesinde etkili olan birçok faktör vardır. Ancak bu faktörler içerisinde kitap okumak çok önemli bir yere sahiptir. Eleştirel düşünme unsurları bakımından zengin bir içeriğe sahip olan edebî eserler; bireylerin eleştirel düşünebilmesine, olaylara ve durumlara farklı açılardan bakabilmesine ve ufuklarının genişleyebilmesine olanak tanımaktadır. Bu bağlamda nitelikli çocuk kitapları, eleştirel düşünme yetisini edindirme ve geliştirme bakımından oldukça değerlidir. Bu sebeple bireylere eleştirel düşünme becerisi kazandırılabilmesi için seçilen eserlere dikkat edilmesi, çocukların dil ve düşünme becerilerini geliştirmeye yardımcı olan, çocuk dünyasını ve duyarlılığını göz önünde bulunduran, yetkin çocuk edebiyatı yazar ve eserlerinin tercih edilmesi gerekmektedir. Bu çalışmanın amacı, yazar Hamdullah Köseoğlu’nun kitaplarını çocuklara eleştirel düşünme becerisi kazandırması bağlamında incelemektir. Bu amaç doğrultusunda Hamdullah Köseoğlu’nun “Kardelen”, “Bir Yıldız Geçiyor”, “Yayla Çiçeği”, “Gülşen’in Öyküsü” ve “Uçurum Kent” kitapları çalışma materyali olarak seçilmiştir. Tarama modelinde betimsel bir yaklaşımın benimsendiği bu araştırmada doküman incelemesi yöntemi kullanılmıştır. Elde edilen verilerin çözümlenmesinde betimsel analiz yaklaşımı kullanılmıştır. Bulgulardan çıkan sonuçlara göre eleştirel düşünme unsurlarından çözümleme (f:115) ve öz düzenleme (f:113) becerilerine çok sık yer verildiği tespit edilmiştir. İncelenen eserler içerisinde en fazla eleştirel düşünme unsuru barındıran kitabın Uçurum Kent (f:167), en az eleştirel düşünme unsuru barındıran kitabın da Yayla Çiçeği (f:62) olduğu belirlenmiştir. Yapılan araştırmaya göre incelenen kitapların eleştirel düşünme unsurlarını sunması yönünden uygun olduğu, okurları eleştirel düşünmeye teşvik ettiği sonucuna ulaşılmıştır.
Keywords
Abstract
Thinking is an action that is carried out for a specific purpose, which leads the individual to reach a judgment, to reach a conclusion. Critical thinking, analysis, evaluation, problem solving and decision-making skills are employed. Critical thinking is among the skills of the 21st century. Therefore, the upbringing of critically thinking individuals is among the indispensable requirements of today's society. Critical thinking is a ability that can be learned and improved over life expectancy. There are elements that promote critical thinking and improve mentally. However, reading a book has a very important place among these factors. literary works that have a comprehensive content in the context of critical thinking ability, allow individuals to think critically, look at events and situations from different angles, and expand their horizons. In this context, qualified children's books are very valuable in terms of acquiring and developing critical thinking skills. For this reason, in order for individuals to gain critical thinking skills, care should be taken to select carefully prepared works and to choose competent children's literature writers and works that help develop children's language and thinking skills, consider the world of children and their sensitivity. In this study, Hamdullah Köseoglu's books “Kardelen”, “Bir Yıldız Geçiyor”, “Yayla Çiçeği”, "Gülşen’in Öyküsü" and "Uçurum Kent" were examined in the context of giving children the ability to think critically. In this qualitative study, document analysis technique was used. According to the research, the books examined are suitable for presenting critical thinking elements and and encourage readers to think critically.
Keywords
- Adalı, O. (2004). Anlamak ve anlatmak. İstanbul: Pan Yayıncılık.
- Adalı, O. (2004). Anlamak ve anlatmak. İstanbul: Pan Yayıncılık.
- Aksan, D. (2007). Her yönüyle dil ana çizgileriyle dilbilim. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Akyol, H. ( 2007). İlköğretimde Türkçe öğretimi. Ankara: Pegem A Yayıncılık.
- Aslan, C. (2013). Çocuk ve gençlik edebiyatı yapıtları yoluyla düşünme. Kum Edebiyat Dergisi, 72-73, 11-18. Atabek, E. (2000). Bizim duygusal zekâmız. İstanbul: Altınkitaplar Yayınevi.
- Aydın, E., Erol, S. ve Kaya, M. (2020). Eleştirel okuma yönteminin okuduğunu anlamaya etkisi. Çukurova Araştırmaları, 6(1), 141-150.
- Balcı, A. (2012). Türkiye’de çocuk edebiyatı üzerine hazırlanan lisansüstü tezler hakkında bir meta-analiz çalışması. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(17), 195-206.
- Bağcı, H. ve Şahbaz, N. (2012). Türkçe öğretmeni adaylarının eleştirel düşünme becerileri üzerine bir değerlendirme. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 8(1), 1-12.
- Başoğlu, N. ve Mutlu, B. (2012). İlköğretim Türkçe ders kitaplarında yer alan metinlerin eleştirel düşünme eğitimine uygunluğu. Kastamonu Eğitim Dergisi, 20-3, 983-998
- Bayraktar, N. (2014). Dil bilimi. Ankara: Nobel Yayıncılık.
- Bökeoğlu, O. Ç. ve Yılmaz, K. (2005). Üniversite öğrencilerinin eleştirel düşünmeye yönelik tutumları ile araştırma kaygıları arasındaki ilişki. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 41, 47-67.
- Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., Demirel, F. (2010). Bilimsel Araştırma Yöntemleri (7. Baskı). Ankara: Pegem Akademi.
- Cevizci, A. (2010). Eğitim felsefesi. Ankara: Say Yayınları.
- Chance, P. (1986). Thinking in the classroom: a survey of programs. new york. teacher collage. Columbia University. ERIC ED269235.
- Cihaner, C. (2007). Eleştirel Düşünme Kazandırma Yönüyle Bilgin Adalı’nın Çocuk Kitapları (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Bolu, Türkiye.
- Creswell, J. W. (2017). Araştırma Deseni: Nitel, Nicel Ve Karma Yöntem Yaklaşımları. (Çev. Ed. S. B. Demir). Ankara: Eğiten Kitap.
- Cüceloğlu, D. (1997). İyi düşün doğru karar ver. İstanbul: Sistem Yayıncılık
- Çevik, B. (2018). Eleştirel düşünme bağlamında Dr. Parkyeri ve Kömür Karası Çocuk adlı çocuk kitaplarınınincelenmesi. Artıbilim: Adana Bilim ve Teknoloji Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1(2): 56-63. Demir, N. ve Yılmaz, E. (2014). Türk dili el kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları.
- Demirel, Ö. ve Şahinel, M. (2006). Türkçe ve sınıf öğretmenleri için Türkçe öğretimi. Ankara: Pegem A Yayıncılık.
- Dilidüzgün, S. ve Aydın Gönül, D. (2017). Türkçe ders kitaplarındaki yazınsal metinleri okuma-anlamaetkinliklerinin eleştirel okuma ölçütlerini karşılama yeterliliği. Türkçe Eğitimi Güncel Araştırmaları (ss.31-54). Ankara: Pegem Akademi.
- Eker, S. (2013). Çağdaş Türk dili. Ankara: Grafiker Yayınları.
- Emiroğlu, H. (2014). Eleştirel okuma öğretiminin eleştirel okuma becerisine etkisi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Düzce Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Düzce.
- Ennis, R. (1985). A logical basis for measuring critical thinking skills. Educational Leadership. c. 43. s. 2: 44- 48.
- Ergin, M. (2012). Türk dil bilgisi. İstanbul: Bayrak Basım Yayım Tanıtım.
- Erol, S. ve Kara, Ö. T. (2020). Çocuk Yazınında Eleştirel Düşünme Becerileri, Yeterlikleri Ve TutumlarıÜzerine Bir İnceleme: Küçük Kara Balık Örneği. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 9(3), 1125-1135.
- Facione, P.A. (2018). Critical thinking: what ıt ıs and why ıt counts. http://www. insightassessment.com/pdf_files/what&why2007.pdf
- Gencan, T. N. (2001). Dilbilgisi. Ankara: Ayraç Yayınları.
- Gömleksiz, M. N., Sinan, A. T. ve Demir, S. (2011). İlköğretim ikinci kademe Türkçe dersi öğretimprogramındaki okuma öğrenme alanına ilişkin kazanımların gerçekleşme düzeyine yöneliköğretmen görüşleri. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21(1), 0-0. Retrieved from https://dergipark. org.tr/tr /pub/firatsbed/issue/45187/565829
- Güneş, F. (2009). Türkçe öğretiminde günümüz gelişmeleri ve yapılandırıcı yaklaşım. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6, 11, 1-21.
- Hançerlioğlu, O. (1996). Felsefe sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi.Karadeniz, A. (2006). Liselerde eleştirel düşünme eğitimi (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
- Karadüz, A. (2010). Dil becerileri ve eleştirel düşünme. Turkish Studies, 5(3), 1566-1593.
- Karatay, H. , Destebaşı, F. ve Demirbaş, M. (2015). Çocuk edebiyatı ürünlerinin 6, 7 ve 8. sınıf öğrencilerininkarakter gelişimine etkisi . Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi , 9 (2) , 123-140.Karatay,H. (2015). Eleştirel düşünme ve okuma alışkanlığı becerilerinin geliştirilmesi için edebiyat halkası: kitap eleştirisi modeli. Milli Eğitim Dergisi, 45(208), 6-17.
- Kaya, M. ve Aydın, E. (2022). Kemalettin Tuğcu’nun eserlerinin ortaokul öğrencilerinin merhametduygusuna etkisinin değerlendirilmesi. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (27), 199- 210. DOI: 10.29000/rumelide.1104182.
- Kaya, M. ve Erdem, İ. (2020). Çocuk Edebiyatı Eserlerinin 7. Sınıf Öğrencilerinin Empati BecerisininGelişimine Etkisi . Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi , 17 (1) , 79-114 . DOI: 10.33711/yyuefd.671863
- Kayman, F. ve Turan, L. (2021). Kurgusal Metinlerde Şiddet Olgusuyla Karşılaşan Beşinci SınıfÖğrencilerinin Ömer Seyfettin Öyküleri Bağlamında Şiddeti Algılamaları Üzerine Bir Araştırma .Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi , 18 (1) , 1130-1160 . DOI: 10.33711/yyuefd.957399
- Kazancı, O. (1989). Eğitimde eleştirici düşünme ve öğretimi. Ankara: Kazancı Kitap A.Ş.
- Kemaneci, E. (2019), Aytül Akal’ın Öykülerinin Çocuklara Eleştirel Düşünme Becerisi Kazandırması Bağlamında İncelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Mersin Üniversitesi, Mersin.
- Kemiksiz, Ö. (2015). Türkçe öğretiminde eleştirel dinleme. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, II, 299-316.
- Korkmaz, Z. (1992). Gramer terimleri sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Köseoğlu, H. (2010). Kardelen. İstanbul: Bu Yayınevi.
- Köseoğlu, H. (2012). Bir yıldız geçiyor. İstanbul: Bu Yayınevi.Köseoğlu, H. (2012). Yayla çiçeği. İstanbul: Bu Yayınevi.
- Köseoğlu, H. (2017). Gülşen’in öyküsü. Ankara: Maske Kitap.
- Köseoğlu, H. (2017). Uçurum kent. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
- Millî Eğitim Bakanlığı. (2006). Türkçe dersi (6, 7, 8. sınıflar) öğretim programı ve kılavuzu. Ankara: MEB Yayınları.
- Millî Eğitim Bakanlığı. (2019). İlköğretim Türkçe dersi (1-8. sınıflar) öğretim programı ve kılavuzu. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı Yayınları.
- Özaltın İnce, B. (2019). Eleştirel Düşünme Unsurlarını İçermesi Bakımından Zeynep Cemali’nin Çocuk Romanlarının İncelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Erciyes Üniversitesi, Kayseri.
- Özcan, O.A. (2000). Algıdan yoruma yaratıcı düşünce. İstanbul: Avcıol Basın Yayın Dağıtım.
- Özdemir, E. (2005). Eleştirel okuma. Ankara: Bilgi Yayınevi.
- Özdemir, O. (2008). Eleştirel düşünme. İstanbul: Kriter Yayınları.
- Özdemir, O. (2016). Orhan Kemal'in "Oyuncu Kadın" adlı öyküsünün okuyucunun eleştirel düşüncebecerilerine katkısı açısından değerlendirilmesi. Ç. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 25 (2), s. 269-282.
- Özden, Y. (2008). Öğrenme ve öğretme. Ankara: Pegem A Yayıncılık.
- Özensoy, A. (2011). Eleştirel okumaya göre düzenlenmiş sosyal bilgiler dersinin eleştirel düşünme becerisine etkisi. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 7(2), 13-25.
- Paul, R. ve Elder, L. (2016). Kritik düşünce. (E. Arslan ve G. Sart, Çev.). Ankara: Nobel Yayıncılık.
- Pilancı, H. (2008). Anadilinin bireysel ve toplumsal işlevleri: toplumsal işlevlerin soruna dönüşmesi. Anadolu Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi. C.2, s. 201-212.
- Ruggiero, V.R. (2016). Eleştirel düşünme için bir rehber. (Ç. Dedeoğlu, Çev.) İstanbul: Alfa Basım.Saban, A. (2005). Öğrenme ve öğretme süreci yeni teori ve yaklaşımlar. Ankara: Nobel Yayıncılık.
- Sahil, Ö. (2019). Muzaffer İzgü’nün Çocuk Kitaplarının Çocukların Eleştirel Düşünme Becerisine Katkısı (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Mersin Üniversitesi, Mersin.
- Seferoğlu, S. ve Akbıyık, C. (2006). Eleştirel düşünme ve öğretimi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (30), 193-200, Ankara.
- Sever, S. ve Aslan, C. (2009). Eleştirel Düşünme Becerisini Kazandırma Bağlamında Çocuk EdebiyatıYapıtlarının İşlevi Üzerine Bir Çözümleme. M. Artar (Ed.), Türkiye'de Çocuk Yetiştirme, Yaklaşımlar,Yöntemler, Sorunlar, Çözümler. VI. Ulusal Çocuk Kültürü Kongresi Bildirileri (ss.231-251). Ankara: Ankara Üniversitesi Çocuk Kültürü Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları.
- Sinan, A.T. (2006). Ana dili eğitimi üzerine bazı düşünceler. Fırat Üniversitesi Doğu Anadolu Bölgesi Araştırmaları Dergisi, 4 (2), 75-78.
- Şahinel, S. (2002). Eleştirel düşünme. Ankara: Pegem A Yayıncılık.
- Şen, Ü. (2009). Türkçe öğretmeni adaylarının eleştirel düşünme tutumlarının çeşitli değişkenler açısındandeğerlendirilmesi, Zeitschrift für die Welt der Türken (Journal of World of Turks), ZfWT Vol. 1, No. 2, 69-89
- Tekşan, K. (2013). Türkçe öğretiminde eleştirel düşünmeyi geliştirme bakımından Ömer Seyfettin’in hikâyelerinin yeri. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 1(2), 55-74. Tudem Yayıncılık.
- Tozduman Yaralı, K. ve Didin, E. (2017). Çocukların eleştirel düşünme becerilerinin desteklenmesindeeğitimde bir araç olarak fıkralar. 4. Uluslararası Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumunda sunulan bildiri, İstanbul.
- Tutaş, N. (2006). Critical thinking through literatüre. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 46 (1) 93-110.
- Türkçe Sözlük, (2009). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Vardar, B. (2002). Açıklamalı dilbilim terimleri sözlüğü. İstanbul: Multilingual Yabancı Dil Yayınları. Yaman, E. ve Bacanlı, E. (2010). Dil ve kültür. Ankara: Grafiker Yayınları.
- Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
