Author :
Abstract
Gülme, eğlenme, eğlendirme, hoşça vakit geçirmenin yanı sıra ders verme ve düşündürme gibi amaçlarla anlatılan; kısa ve mensur yapılarıyla akılda kalıcı, işlevsellikleriyle gündelik hayatın çeşitli aşamalarında kullanılan fıkralar; Türk mizah geleneğinin en önemli anlatı türlerindendir.
Mizah teorileri ise araştırmacıların gülmenin nedenleri ve nasıl meydana geldiğine dair ilk çağlardan beri öne sürdükleri fikirlerin ve bu çerçevede oluşan kanaatlerin bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Bu çalışmada farklı etnik ve dinî grupların bir arada yaşadığı, özgün sosyokültürel yapısı, tarihî ve dinî birçok anlatının ortaya çıktığı şehir olan Şanlıurfa’dan derlenen fıkralar mizah teorilerine göre incelenmiştir.
Şanlıurfa yöresinde fıkra başta olmak üzere diğer anlatı türlerinin üretim, icra ve aktarımına zemin hazırlayan en önemli unsur anlatı ortamlarıdır. Şehir merkezinde ve kırsal kesimlerde farklı faktörlerin etkisiyle şekillenen bu ortamlar; yöre insanının inanç, gelenek, âdet ve hayat felsefe hakkında bizlere fikir verir.
Yöreden bağlam unsurları dikkate alınarak derlenen fıkralarda üstünlük ve uyumsuzluk teorilerine göre değerlendirilebilecek fıkra sayısı fazladır. Farklı bölgelere paralel olarak fıkra türünün daha çok erkekler arasında yaygın olması; fıkraların genellikle eğlenme, eğlendirme gibi amaçlarla anlatılması yöre fıkralarının zaman zaman argodan beslenmelerine neden olmuştur. Şanlıurfa fıkraları, yöresel dil başta olmak üzere mahallî özellikleriyle beraber incelendiğinde anlamlı hale gelmekte ve yörenin mizah anlayışı bu yolla fıkralarda ortaya çıkmaktadır.
Keywords
Abstract
The genre of Joke, which is told for the purposes of laughing, having fun, entertaining, having a good time as well as teaching and thinking, is one of the most important narrative items of the Turkish humor tradition as they are memorable with their short and prose structure and used in various stages of daily life thanks to their functionality.
The theories of humor have emerged as a result of the ideas that researchers have put forward since the early ages about the causes of laughter and how it occurs, and the opinions formed within this framework. In this study, jokes compiled from Şanlıurfa, the city where different ethnic and religious groups live together with its unique socio-cultural structure and many historical and religious narratives, are examined according to humor theories.
The most important point that enables the production, performance and transmission of other narrative genres, especially jokes in the Şanlıurfa region, is the narration environments. These environments, which are shaped by the effect of different factors in the city center and rural areas, provide us with certain data about the beliefs, traditions, customs and life philosophy of the local people.
Jokes, which can be evaluated according to superiority and incompatibility theories, are high in number among the anecdotes compiled by considering the local context elements. In parallel to different regions, the prevalence of anecdotal type is more common among men; so, slang has been used in jokes as they are usually told for purposes of entertainment and having fun. When Şanlıurfa jokes are analyzed together with their local features, especially in terms of the local language, they have a more expressive character and the sense humor in the region arises in this way.
Keywords
- Akalın, L. S. (1984). Fıkra maddesi, edebiyat terimleri sözlüğü. İstanbul: Varlık Yayınları.
- Albayrak, N. (2004). Ansiklopedik halk edebiyatı terimleri sözlüğü. İstanbul: L&M Yayınları.
- Alptekin, A. B. (1997). Kadirli ve Kozan fıkraları. İçel Kültürü, 11 (51), 8-9.
- Artun, E. (1995). Yaşayan Adana Karatepeli fıkraları. İpek Yolu Uluslararası Halk Edebiyatı Sempozyumu Bildirileri (ss. 19-55). Ankara: Halk Kültürlerini Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü Yayınları.
- Çıblak Coşkun, N. ve Kırmızı, Ö. (2016). Mersin yöresinden mahallî bir fıkra tipi örneği: Mudahhar. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 31 (31), 27-42.
- Ekici, M. (2008). Gülme teorileri ve Nasreddin Hoca fıkraları. 21. Yüzyılı Nasreddin Hoca ile Anlamak Uluslararası Sempozyumu (ss. 271-280). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
- Elçin, Ş. (1998). Halk edebiyatına giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
- Gökşen, C. (2002). Temel fıkraları üzerine bir araştırma. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Selçuk Üniversitesi. Konya.
- Gökşen, C. (2017). Türk halk edebiyatında fıkra türü, K. Öncül, S. Çek (Ed.) Türk Fıkra Kültürü Tanım-Tahlil- Yöntem. (ss. 9-29) Ankara: Akçağ Yayınları.
- Kırmızı, Ö. (2021a). Efsanelerin icra bağlamı ve işlevleri, Şanlıurfa Efsaneleri. Çanakkale: Paradigma Akademi Yayınları.
- Kırmızı, Ö. (2021b). Halk Anlatılarının “Yaşam Alanı” Olarak İcra Mekânları Şanlıurfa Yöresi Örneği. Uluslararası Ders Kitapları ve Eğitim Materyalleri Dergisi, 4 (1), 12-22.
- Morreall, J. (1997). Gülmeyi ciddiye almak. ( K. Aysevener, Ş. Soyer Çev.). İstanbul: İris Yayıncılık.
- Öğüt Eker, G. (2003). Fıkralar. Türk dünyası ortak edebiyatı Türk dünyası edebiyat tarihi, C. 3 (ss. 63-130). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
- Öğüt Eker, G. (2014). İnsan kültür mizah. Ankara: Grafiker Yayınları.
- Sakaoğlu, S. (2013). Geleneksel fıkra-modern fıkra. Milli Folklor, 25 (97), 70-75.
- Sevindik, A. (2021). Türk mizah ekolojisi. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
- Tarhan, E. (2019). Adana fıkra anlatma geleneğinde Alpulu fıkra tipi ve Alpulu fıkraları. Uluslararası Filoloji Sempozyumu Bildirileri (ss. 196-213). Elazığ: ASOS Yayınları
- Türkmen, F. (2013). Seyyid Burhan Çelebi Nasreddin Hoca latifeleri (Burhaniye Tercümesi). İstanbul: Büyüyenay Yayınları.
- Yıldırım, D. (1999), Türk edebiyatında Bektaşi fıkraları. Ankara: Akçağ Yayınları. SÖZLÜ KAYNAKLAR
- KK-1: M. Fuat Kürkçüoğlu, Erkek, 65, Şanlıurfa, Emekli, Üniversite, 12.07.2018.
- KK-2: Reşit Pehlivan, Erkek, 76, Şanlıurfa, Emekli, Lise, 12.07.2018.
- KK-3: Halil Balıkçıoğlu, Erkek, 59, Şanlıurfa, Memur, Üniversite, 09.02.2018.
- KK-4: Mehmet Gökhan, Erkek, 69, Harran, Emekli, Lise, 15.08.2018.
- KK-5: Kasım Toprak, Erkek, 43, Birecik, İşçi, Lise, 21.09.2018.
- KK-6: Ahmet Gözoğlu, Erkek, 40, Şanlıurfa, Gazeteci, Üniversite, 17.07.2019.
- KK-7: Müslüm Turan, Erkek, 54, Bozova, Çiftçi, İlkokul, 29.09.2019.
- KK-8: Ömer Yılmaz, Erkek, 34, Şanlıurfa, Çiftçi, Lise, 12.02.2019.
- KK-9: Sadık Alican, Erkek, 49, Şanlıurfa, Memur, Üniversite, 18.02.2019.
- KK-10: Abdullah Turhan, Erkek, 42, Bozova, Memur, Üniversite, 27.09.2018.
- KK-11: Mahmut Aslan, Erkek, 66, Şanlıurfa, Çiftçi, Ortaokul, 22.02.2019.
- KK-12: Selahattin Akyüz, Erkek, 64, Hilvan, Çiftçi, İlkokul, 19.07.2019.
- KK-13: Sabri Polat, Erkek, 51, Şanlıurfa, Memur, Üniversite, 26.01.2018.
- KK-14: Musa Yaşar, Erkek, 34, Şanlıurfa, Esnaf, Lise, 21.07.2019.
- KK-15: Aziz Kurt, Erkek, 44, Şanlıurfa, Çiftçi, Lise, 12.06.2019.
- KK-16: Vahap Kaçar, Erkek, 50, Şanlıurfa, Çiftçi, Ortaokul, 09.02.2019.
- KK-17: Hasan Yıldız, Erkek, 49, Şanlıurfa, Memur, Üniversite, 21.08.2019.
- KK-18: Tahsin Tatlı, Erkek, 42, Bozova, Memur, Üniversite, 27.07.2018.
- KK-19: Murat Maruf, Erkek, 36, Şanlıurfa, Esnaf, Lise, 22.08.2019.
- KK-20: İbrahim Halil Aslan, Erkek, 47, Hilvan, Esnaf, Lise, 18.07.2019.
- KK-21: Yasir Yılmaz, Erkek, 51, Şanlıurfa, Memur, Üniversite, 26.01.2018.
