Author :
Abstract
Oğuzların Bayat boyuna mensup olan Şambayadı Türkmenlerinin Anadolu’da meskûn olduğu bölgelerden biri Adana’dır. Kendi isimleriyle kurdukları bir yerleşim birimi olan Şambayadı’nda ve Adana’nın muhtelif bölgelerinde yaşayan bu Türkmenler, son yıllara kadar kent kültürüne kapalı bir hayat idame ettirmişler ve doğumdan ölüme kadarki geçiş dönemlerine ait tüm inanç ve bu inançlara bağlı gelişen pratik, uygulama ve kaçınmaları devam ettirmişlerdir. Televizyonun yaygınlaşmasıyla birlikte kırsal bölgelerin kültürünü etkileyen popüler kültür, tabii olarak bu Türkmenleri de etkilemiştir. Ancak bu etkilenme, söz konusu Türkmenlerin gelenek ve görenekleri üzerinde kısmi ölçüde rol oynamıştır. Popüler kültürün getirdiği bazı kıyafetler ve yemeklerin yaygınlaşması ya da doğum günü, sevgililer günü ve anneler günü gibi özel günlerin kutlanması Şambayadı Türkmenlerinin geleneksel uygulama ve pratikleriyle birleştirilerek harmanlanmıştır.
Mensubu da olduğumuz bu Türkmenler arasında 2000-2005 yılları arasında yaptığımız gözlem ve derlemelerin ürünü olan veriler temel alınarak yazılan bu makalede insan hayatında bir geçiş dönemi olan evliliğin Şambayadı Türkmenlerinde nasıl algılandığı, kız istemeden gerdek gecesine kadarki süreçteki bazı inanç ve bu inançlarla ilgili pratik ve uygulamalar ile bazı kaçınmaların neler olduğu incelenmiştir. Ayrıca bazı uygulama ve kaçınmaların geçmiş dönemlerde nasıl yapıldığı tespit edilerek bu pratiklerin günümüzdeki uygulama ve kaçınmalarıyla kıyaslandığında nasıl ve ne ölçüde değiştiği ele alınmıştır. Son olarak Şambayadı Türkmenleri arasında derlediğimiz ve düğün töreninin çeşitli aşamalarında icra edilen bazı türkü ve ağıtların evlilik gelenekleri içindeki rolü belirlenmeye çalışılmıştır.
Keywords
Abstract
Adana is one of the regions where Şambayadı Turkmens, who are members of Bayat clan of Oghuzes, are settled in Anatolia. These Turkmens living in Şambayadı, a settlement they founded with their own names, and living in various parts of Adana have led a life closed to urban culture until recent years and have continued all beliefs in transition periods from birth to death and the practices and avoidances developed depending on these beliefs. Popular culture, which affected the culture of rural areas with spread of television, naturally also affected these Turkmens. However, this influence played a partial role on the customs and traditions of the mentioned Turkmens. The spread of some clothes and dishes brought by popular culture or the celebration of special days such as birthdays, Valentine's Day and mother's day were combined and blended with the traditional practices and practices of the Şambayadı Turkmens.
In this article, which is based on the data that is the product of the observations and compilations we made between the years 2000-2005 among these Turkmens, of which we are also a member, this article is written on the basis of how marriage, which is a transition period in human life, is perceived by Şambayadı Turkmens, and some of the beliefs and practices that developed depending on these beliefs and some avoidances in the process from the girl's request to the wedding night were examined. In addition, it has been determined how these practices and avoidances were made in the past, and how and to what extent some practices have changed compared to today's practices and avoidances. Finally, it has been tried to determine the role of some folk songs and laments that we have compiled among Şambayadı Turkmens and performed at various stages of the wedding ceremony in marriage traditions.
Keywords
- Akalın, Ş. H. (1993). Üzerlik. Karacaoğlan-Çukurova Halk Kültürü Sempozyumu Bildiriler II (ss. 247-260). Adana: ÇÜ Basımevi.
- Ataman, S. Y. (1992). Eski Türk düğünleri ve evlenme rit'leri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
- Aydın, M. (1984). Bayat-Bayat boyu ve Oğuzların tarihi. Ankara: Hatiboğlu Yayınları.
- Aydın, M. A. (2003). Mehir. TDV İslâm ansiklopedisi. 28. Cilt, (ss. 389-391). Ankara: TDV Yayınları.
- Boratav, P. N. (1984). 100 soruda Türk folkloru (inanışlar, töre ve törenler, oyunlar). 2. baskı, İstanbul: Gerçek Yayınları.
- Ekici, M. (2004) Halk bilgisi (folklor) derleme ve inceleme yöntemleri. Ankara: Grafiker Yayınları.
- Emeksiz, A. (2012). Türk halk kültüründe üzerlik. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi. 28, 229-242.
- Erginer, G. (1997). Kurban, kurbanın kökenleri ve Anadolu’da kanlı kurban ritüelleri. İstanbul: Yapı Kredi
- Gömeç, S. (2003). Eski Türk inancı üzerine bir özet. Tarih Araştırmaları Dergisi. 22/33, 79-104.
- İnan, A. (1986). Tarihte ve bugün şamanizm (materyaller ve araştırmalar). 3. Baskı, Ankara: TTK Yayınları.
- Kalafat, Y. (2009). Türk kültürlü halklarda halk inançları-İslamiyet ve Türk halk inançları. 2. Baskı, Ankara:
- Karakaş, R. (2021). Türk halk kültürü geçiş dönemi ritüellerinde yumurta. Folklor/Edebiyat. 27/106, 357-
- Karakaş, A. (2005). Feke halk kültürü araştırması (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Adana.
- Okuşluk Şenesen, R. (2011). Türk halk kültüründe bolluk ve bereketle ilgili inanç ve uygulamalarda eski Türk kültürü izleri. Folklor/Edebiyat. 17/66, 209-228.
- Ögel, B. (1991). Türk kültür tarihine giriş. 6. Cilt, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
- Örnek, S. V. (2000). Türk halk bilimi. 2. Baskı, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
- Refik, A. (1989). Anadolu’da Türk aşiretleri (996-1200). İstanbul: Enderun Kitabevi.
- Sümer, F. (1952). Bayatlar. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi. 4/4, 373-398, İstanbul.
- Sümer, F. (1999). Oğuzlar (Türkmenler), (tarihleri-boy teşkilatı-destanları). 5. Baskı, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
- Türkyılmaz, D. (2019). Eşik altı boş değildir: “Eşik” kavramının Türk düşüncesine yansıması. AVRASYA Uluslararası Araştırmalar Dergisi. 7/17, 151-162.
- Uğur Çerikan, F. (2018). Türk kültüründe demir. Ankara: Grafiker Yayınları.
- Yalman (Yalgın), A. R. (2000). Cenup’ta Türkmen oymakları. 2. Cilt, 3. Baskı, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
- Yardımcı, M. (2008). Geleneksel Kültürümüzde ve Âşıkların Dilinde Kına. Folklor/Edebiyat. 54, 81-95.
- KK 1: Hatice Türkmen, 1977 doğumlu, ilkokul mezunu, ev hanımı, evli.
- KK 2: Nermin Özdamar, 1959 doğumlu, okuma-yazması yok, ev hanımı, evli.
- KK 3: Fadime Sungur, 1982 doğumlu, ilkokul mezunu, ev hanımı, evli.
- KK 4: Aytaç Özdamar, 1987 doğumlu, ortaokul mezunu, çiftçi, evli.
- KK 5: Danyal Kaltar, 1969 doğumlu, ilkokul mezunu, bakkal, evli.
- KK 6: Okan Arık, 1982 doğumlu, üniversite mezunu, öğretmen, evli.
- KK 7: Filda Özdamar, 1982 doğumlu, ilkokul mezunu, ev hanımı, evli.
- KK 8: Uğur Ölker, 1985 doğumlu, ortaokul mezunu, çiftçi, evli.
- KK 9: Elveda Özdamar, 1962 doğumlu, okuma-yazması yok, ev hanımı, evli.
- KK 11: Nizami Özdamar, 1980 doğumlu, ilkokul mezunu, çiftçi, evli.
- KK 12: İlter İşbilir, 1981 doğumlu, lise mezunu, itfaiye personeli, evli.
- KK 18: Ejder İşbilir, 1949 doğumlu, ilkokul mezunu, nakliyeci, evli.
- KK 19: Mehmet Özdamar, 1951 doğumlu, ilkokul mezunu, çiftçi, evli.
- KK 20: Nükhet Ardıç, 1986 doğumlu, ilkokul mezunu, ev hanımı, evli.
- KK 21: Süleyman İşbilir, 1963 doğumlu, ilkokul mezunu, nakliyeci, evli.
- KK 22: Yusuf İşbilir, 1982 doğumlu, lise mezunu, polis, evli.
- KK 23: Meral Ölker, 1959 doğumlu, okuma-yazması yok, ev hanımı, evli.
- KK 24: Tutkun Canbolat, 1975 doğumlu, ilkokul mezunu, çoban, evli.
- KK 25: Dudu Özdamar, 1945 doğumlu, okuma-yazması yok, ev hanımı, evli.
- URL 1: “Evlenme Ehliyeti ve Engelleri”, (Erişim tarihi: 29.01.2022), https://app.e- uyar.com/gerekce/index/424abd5c-a129-41d8-94cb-6867babaf840
- URL 2: “TDK Sözlük”, (Erişim tarihi: 29.01.2022), https://sozluk.gov.tr/
