Author :
Abstract
Tarih boyunca zengin kültürü, renkli sosyal yapısı ve canlı bir ekonomisi bulunan Maraş, ardı ardına gelen savaşlar sonucu büyük çöküntü yaşamıştır. I.Dünya Savaşı akabinde önce İngilizlerin ardından Fransızların Maraş’ı işgali ve sonrası yaşanan olaylar sosyal ve ekonomik çöküntüyü iyice artırmıştır. Maraş şehri, 1920 yılının başlarında savaşın ve işgallerin etkisiyle harap bir durumdadır. Şehrin önemli bir bölümü ve özellikle yerleşim alanları yanmış ve yıkılmış halde savaşın etkilerini uzun süre üzerinde taşımıştır. Milli Mücadele dönemindeki insan kaybı ve maddi kayıpların beraberinde getirdiği yaralarını sarmaya çalışan Maraş’ta, sosyokültürel yapının değişim ve dönüşümü bir hayli yavaş olmuştur. TBMM’nin hazırladığı 20 Ocak 1921 tarihli Teşkilat-ı Esasiye Kanunu’nda idari teşkilatta bir takım düzenlemeler yapılmıştır. Bu düzenlemeler çerçevesinde bağımsız bir sancak olan Maraş, vilayet haline getirilmiştir. Cumhuriyet ilan edilmeden önce küçük bir Anadolu şehri olan Maraş geleneksel ekonomik yapının muhafaza edilmesi ve devlet yatırımlarından yeterince yararlanamaması, ulaşım imkânlarının yetersizliği ve büyük sermaye sahiplerinin olmayışı şehrin gelişmesini olumsuz etkilemiştir. Cumhuriyet dönemine böylesi bir ekonomik yapı ve azalmış bir nüfusla giren Maraş’ın sosyal ve ekonomik yaşamının yeniden canlanması için uzunca bir süre gerekmiştir. Şehrin sosyokültürel ve ekonomik açıdan kendine gelişi ve toparlanmaya başlaması esas itibariyle 1950’li yıllarda başlamıştır. Bu çalışmanın amacı, milli mücadele sonrasında Maraş’ın sosyo-kültürel ve ekonomik gelişme sürecini ortaya koymaktır.1920–1950 arasını kapsayan bu dönem ele alınırken birinci elden kaynaklardan önemli ölçüde istifade edilmiştir. Başta Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi Belgeleri olmak üzere süreli yayınlar, konu ile ilgili bilimsel araştırmalar, yıllıklar ve ansiklopedilerden yararlanılmıştır.
Keywords
Abstract
Maraş that have a rich culture, colorful social structure and a vigorous economy throughout history, had been a great collapse in social space with all the economic fields in the aftermath of the wars. After the WWI, the occupation of the Maraş by the French after the British, and the events afterwards, greatly increased the social and economic depression in the city. The city of Maras was devastated by the war and occupations in the early 1920s. An important part of the city and especially the residential areas where burned and destroyed, have carried the effects of war for a long time. The change and transformation of the sociocultural structure had been considerably slow in Maras, where was trying to wrap up the wounds brought by the loss of human and financial losses during the National Struggle period. In the Constitution (Teşkilat-ı Esasiye) dated 20 January 1921 prepared by the Grand National Assembly of Turkey (TBMM), some arrangements were made in the administrative organization. Within the framework of these regulations, Maraş which was an independent district had been converted into a province. Maraş that was a small Anatolian city in the Ottoman period, was adversely affected by the preservation of traditional economic structure, inability to benefit from state investments, lack of transportation facilities, lack of large capital owners. It took a long time for revitalize the social and economic life of Maraş, which entered the Republican period such an economic structure and a reduced population. Actually, the socio-cultural and economic self-recovery of the city began in the 1950s. The aim of this study is to reveal the socio-cultural and economic development process of Maras after the National Struggle. While this period, covering between 1920 and 1950 has been discussed, first-hand sources have been utilized in this period. The periodicals, especially the Turkish Republic Archive Documents, scientific researches, annuals and encyclopedias has been used.
Keywords
- BCA, Fon No: 490.0.00.1, Yer No: 989.830.2.BCA, Fon No: 490.0.1, Yer No:496.1997.3.
- BCA, CHP, Fon: 490.0.1, Yer No: 496.1997.3.231Maraş Vilayet Gazetesi, 7 Nisan 1945, S.595, s. 1.BCA, Fon No: 490. 00. 01, Yer No: 840. 324. BCA, Fon: 490.0.1, Yer No: 496.1997.3.
- TBMM, ZC,7.D,. 17.C., B:61, O:1,s.341. (24.5.1945). T.C Devlet Salnamesi (1925-1926) 1926.
- 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı Maraş İli, Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü Yayın Sayısı No: 286, C. 45, Ankara 1950.
- Hizmet Gazetesi. (1948, 17 Mart, S. 6).
- Hizmet Gazetesi. (1948, 4 Ağustos, S. 25).Hizmet Gazetesi. (1948, 8 Eylül, S. 30).
- Maraş Postası. (1948, 12 Kasım, S. 183).Maraş Postası. (1948, 12 Mayıs, S. 117). Maraş Postası. (1949, S. 2-206).
- Maraş Postası. (1947, 21 Kasım, S. 45).
- Maraş Postası. (1948, 27 Aralık, S. 200).Maraş Postası. (1948, 3 Mart, S. 87).
- Maraş Postası. (1949, 3 Ocak, S. 206). Maraş Postası. (1948, S. 129).
- Maraş Postası. (1947, 8 Ağustos, S. 2).
- Maraş Vilayet Gazetesi. (1936, 4 Haziran, S. 140).Maraş Vilayet Gazetesi. (1945, 7 Nisan, S.595).Maraş Vilayet Gazetesi. (1934, 9 Ekim, S. 57).Maraş Vilayet Gazetesi. (1936, 9 Temmuz, S. 145-6).Maraş Vilayet Gazetesi. (1936, 10 Eylül, S. 154-15).
- Maraş Vilayet Gazetesi. (1937, 4 Kasım, S. 212-73).Maraş Vilayet Gazetesi. (1937, 6 Mayıs, S. 186-47).Maraş Vilayet Gazetesi. (1945, 8 Aralık, S. 630).
- Akbıyık, Y. (1999) Milîi Mücadelede Güney Cephesi Maraş. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları,.
- Alparslan, Y. ve Özturan H. A. (2012). Eski Maraş’ta aile ev ekonomisi ve zahra. Kahramanmaraş: Öncü Basımevi.
- Altınöz, İ. (2009). Dulkadır Eyaletinin kuruluşu ve gelişmesi. Kahramanmaraş: Ukde Kitaplığı. Anonim (1973). Cumhuriyetin 50. Yılında Kahramanmaraş 1973 İl Yıllığı. Ankara.
- Apaydın, D. (2016). Cumhuriyetin İlk Yıllarında Kadınlardan Şiirle Şikâyet Etme Modası. Hoca AhmetYesevi Yılı Anısına Uluslararası Türk Dünyası Eğitim Bilimleri ve Sosyal Bilimler Kongresi Bildirileri, C. 3, Türkoloji, Türk Eğitim-Sen Genel Merkezi Yayınları, Ankara, s. 165-175.
- Arıkan, M. (2003). Osmanlıdan Günümüze Kahramanmaraş Ekonomisi ve Ahilik, KASİAD Almanak. Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Sanayici ve İşadamları Derneği Yayınları.
- Atalay, B. (2008). Maraş tarihi ve coğrafyası. İlyas Gökhan ve Mehmet Karataş (Yay. Haz.). Kahramanmaraş: Ukde Kitaplığı.
- Aygan, H. (1996). 235 numaralı Maraş şer'iyye sicili (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sütçü İmam Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kahramanmaraş).
- Bağdadlılar, A. (1974). İstiklal Harbinde Kahramanmaraş (UZUNOLUK). Kahramanmaraş: Kervan Yayınları.
- Bahar, C. (1996). Osmanlı İmparatorluğu’nun ve Türkiye’nin nüfusu, 1500-1927, Tarihi İstatistikler Dizisi, C. 2. Ankara: T.C. Başbakanlık İstatistik Enstitüsü.
- BİUM. (1935). Maarif Millet Mektepleri faaliyetleri istatistiği 1928-1934. İstanbul: Devlet Matbaası.BİUM. (1935). Maarif Millet Mektepleri faaliyetleri istatistiği 1928-1935. İstanbul: Devlet Matbaası. Boratav, K. (2005). Türkiye iktisat tarihi 1908-2002. İstanbul: İmge Yayınevi.
- Cavlak, T. (1990). Cumhuriyet Döneminde idari taksimat ve mülki teşkilat (1923-1950) (Yüksek Lisans Tezi, Elazığ).
- Cuinet, V. (2009). Asya Türkiye’sinde Maraş Sancağı. Yasar Alpaslan ve Serdar Yakar (Yay. Haz.).Seyahatname, Şehir Tarihi ve Coğrafya Kitaplarına Göre Maraş içinde (s. 148-168). Kahramanmaraş.
- Çakmak, F. (2009). Cumhuriyet’in ilk yıllarında nüfusu kayıt altına almaya yönelik gelişmeler. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, VIII/18-19, s. 89-115.
- Çeçen, A. (2000). Atatürk’ün Kültür Kurumu Halkevleri. İstanbul: Cumhuriyet Kitap Kulübü Yayınları.
- Çelik, A. (1999). Kahramanmaraş’ta girişimcilik kültürü araştırması. Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Ticaret ve Sanayi Odası.
- Darkot, B. (1993). “Maraş”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. VII, İstanbul: MEB Basımevi, s.310-312.
- Dedeoğlu, M. (1996). Dünden bugüne Kahramanmaraş. Ankara: Lazer Ofset Matbaa Tesisleri. Dedeoğlu, M. (1996). Kahramanmaraş ekonomisi. Ankara: Lazer Ofset Matbaa Tesisleri.
- DİE (Devlet İstatistik Enstitüsü). 2000 Genel Nüfus Sayımı, Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri, Kahramanmaraş. Ankara: DİE Yayınları.
- Doğan, A. (2014). Çanakkale’den Cumhuriyet’e Maraşlı şehitler. Ankara: Berikan Yayınları.
- Eliaçık, M. (2015). Amal-i Milliye Gazetesinde Maraş ve millî mücadeleye dair ayrıntılar. Millî Mücadelede Güney Cephesi Sempozyumu, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, s. 147-158.
- Gökhan, İ. (2011). Başlangıçtan Kurtuluş Harbine kadar Maraş tarihi. Kahramanmaraş: Ukde Yayınları.
- Gümüşalan, N. (2014). XX. yüzyılın ilk yarısında Maraş (1908-1938). Ankara: Kahramanmaraş BelediyesiGümüşalan, N. (2014). Maraş Halkevi ve faaliyetleri. CTAD, 10(19), s. 147-171.
- Günay, N. (2010). XIX. yüzyıldan günümüze Maraş’taki ekonomik ve sosyal değişikliklerin şehirdeki bazı geleneksel meslekler üzerindeki olumsuz etkileri. Millî Folklor, 22(86). s. 163-173.
- Gündüz, T. (2001). “Kahramanmaraş”, DİA, C. XXIV, İstanbul: İSAM Yayınları, s. 192-196. Halk Bilgisi Haberleri Dergisi. ( 1931, 1 Ocak). Maraş Adetleri. s. 15.
- Gürbüz, M. (2001). Kahramanmaraş Merkez İlçe’nin beşeri ve iktisadi coğrafyası. Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Valiliği İl Kültür Müdürlüğü Yayınları No: 2.
- Gürbüz M. (2001). Kahramanmaraş’ın Cumhuriyetten önceki nüfusu. Türk Coğrafya Dergisi, S. 37, İstanbul, s. 183-194.
- Gürbüz, M. (2014). Kahramanmaraş ilinin coğrafi özellikleri. Orhan Doğan, Ramazan Avcı ve Serdar Yakar(Yay. Haz.). Akdeniz’in Altın Kenti Kahramanmaraş. Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, s. 95-133.
- Ilgın, M. (2017). “Bağcılık”, Kahramanmaraş Ansiklopedisi, C.2, Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Yayınları, Yayın No: 146, s. 12-13.
- Kanadıkırık, E. (1971). Maraş’ta nüfus hareketleri. Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Coğrafya Araştırmaları Dergisi, S. 3-4, Ankara, s. 381-404.
- Karadeniz, H. B. (2002). “Osmanlı Devleti’nin beylikleri ilhak siyaseti ve Dulkadirli Beyliği’nin ilhakı”, Türkler Ansiklopedisi, C. 9. Ankara, s. 486-498.
- Karaer, İ. (1992). Türk Ocakları (1912-1931). Ankara: Türk Yurdu Neşriyatı.
- Karal, E. Z. (1988). Osmanlı Tarihi, I. Meşrutiyet ve İstibdat Devirleri (1876-1907), C. 8. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Karpat, K. (2010). Osmanlı nüfusu, 1830- 1914. İstanbul: Timaş Yayınları.
- Koç, K. (2008). Maraş şehirleşme tarihi. Mehmet Özkarcı vd. (Yay. Haz.). Kahramanmaraş: KahramanmaraşSütçü İmam Üniversitesi Kahramanmaraş ve Yöresi Kültür Değerlerini Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları, s. 321-348.
- Koç, K. (2012). Osmanlıdan günümüze Kahramanmaraş iktisat tarihine kısa bir bakış. İlyas Gökhan-MesutAkben-Kemalettin Koç (Yay. Haz.). Kahramanmaraş Kültürü, Tarih, Coğrafya, Edebiyat, Sanatiçinde (s. 215-272). Kahramanmaraş: Kahramanmaraş ve Yöresi Kültür Değerlerini Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları.
- Koç, K. (2010). Kahramanmaraş’ta sosyal hayatın fiziki yapıya etkisi. Kahramanmaraş: Ukde Yayınları.
- Köy İşleri Bakanlığı. (1967). Köy envanter etütlerine göre Maraş 46. Konya: Köy İşleri Bakanlığı Yayınları.
- Kuru S. ve Paksoy A. C. (2014). Ayakkabı modası perspektifinde Kahramanmaraş çarık ve yemenilerinin yaşam seyrinin değerlendirilmesi. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 7(14), s.99-122.
- Maraş 1967 İl Yıllığı. (1967). Ankara: Dönmez Ofset,.
- Maraş Pamuklu Dokuma Sanayi Türk A.Ş Esas Mukavelenamesi, 1956.
- Behar, C. (1996). Osmanlı İmparatorluğu’nun ve Türkiye’nin nüfusu, 1500-1927. T.C. Başbakanlık İstatistik Enstitüsü Tarihi İstatistikler Dizisi, C. II, Ankara.
- Ozan, E. (2000). Ekonomik ve sosyal rapor. Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Ticaret ve Sanayi Odası.
- Özalp, Y. (2005). Ermeni intikam alayı Maraş’ta. Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Belediyesi Yayınları. Özbudun, E. (2008). 1921 Anayasası. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayını,.
- Özdamarlar, K. (2010). Maraş basın tarihi. Alkış Dergisi, S. 50, Kahramanmaraş, s. 14-16.Özkaya, Y. (1985). XVIII. yüzyılda Osmanlı kurumları ve Osmanlı toplum yaşantısı. Ankara: TTK Yayınları.Öztürk, S. (2006). Osmanlı Salnameleri’nde Maraş Sancağı 1284-1326/1867-1908, Cilt 2. İstanbul: Kahramanmaraş Belediyesi Kültür Armağanı.
- Sevük, İ. H. (2002). Yurttan yazılar. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
- Sykes, M. (2000). Dârü’l-İslâm. Yılmaz Tezkan (Çev.). Ankara: 21. Yüzyıl Yayınları. Solak, İ. (2004). XVI. asırda Maraş Kazası. Ankara: Akçağ Yayınları.
- Şahin, H. (2012). Yirminci yüzyılın başlarında Maraş Sancağının ulaşım durumu. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(3), s. 31-42.
- Şahin, H. (2011). Osmanlı Döneminde Maraş’ta iktisadi faaliyetler: 19. yüzyılın sonu ve 20. yüzyılın başlarında. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(3), s. 1057-1076.
- Şavkılı, C. (2014). Cumhuriyet Döneminde siyasi, sosyal ve ekonomik yönleriyle Maraş. Cevdet Kabakçı veSerdar Yakar (Yay. Haz.). Uluslararası Cumhuriyet Döneminde Maraş Sempozyumu içinde (s. 489- 507), 15-16 Kasım 2013, Kahramanmaraş Belediyesi, Kahramanmaraş,.
- Alkan, M. Ö. (2011). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e modernleşme sürecinde eğitim istatistikleri 1839-1924. Tarihi İstatistikler Dizisi, C.6, Ankara.
- Titiz, H. (2012). Cumhuriyet Döneminde halkevlerinin eğitim ve tarih çalışmaları 1932-1951 (AkdenizBölgesi Örneği) (Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İlköğretim Ana Bilim Dalı, Adana).
- Tuncel, M. (2001). “Kahramanmaraş Maddesi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. XXIV, İstanbul, s. 196-197.
- Ülken H. Z. (1990). Anadolu’da şehirlerin gelişimi. Abdulkadir Yuvalı (Çev.). Millî Kültür, S. 77, Ankara, s.10-19.
- Üstel, F.(1997). İmparatorluktan ulus devlete Türk milliyetçiliği: Türk Ocakları(1912-1931). İstanbul: İletişim Yayınları.
- Yakar, S. (2004). İlk dönem mahalli gazetelerde Maraş’ta fikir-sanat. Alkış Dergisi, S. 54, Kahramanmaraş,Yalçın, O. F. (1999). Kahramanmaraş’ın sosyo-ekonomik yapısı, Anadolu’da hızla sanayileşen kentler:Kahramanmaraş örneği. M. T. Ongun (Yay. Haz.). Altıncı Ulusal İktisat Sempozyumu içinde (s. 93- 104), 5-7 Kasım 1998, Ankara: Türkiye Ekonomi Kurumu Yayınları.
- Yetişgin, M. (2014). Osmanlı Devleti’nin son döneminde Maraş’ın sosyo-kültürel ve ekonomik durumu.Orhan Doğan, Ramazan Avcı ve Serdar Yakar (Yay. Haz.). Akdeniz’in Altın Kenti Kahramanmaraşiçinde (s. 59-63.). Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Valiliği İl Kültür ve Turizm MüdürlüğüYılmaz, A. S., vd. (2005). Enerji sektöründe Kahramanmaraş. Dört Mevsim Kahramanmaraş Dergisi, S. 5-6, İstanbul: Maraşder Yayınları, s. 114-118.
- Yılmazoğlu, H. İ. (2014). Kahramanmaraş’ın mutfak ve beslenme kültürü. Orhan Doğan, Ramazan Avcı,Serdar Yakar (Yay. Haz.). Akdeniz’in Altın Kenti Kahramanmaraş içinde (s. 268-295). Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları.
- Yurt Ansiklopedisi. (1982). “Kahramanmaraş”, C.8, Anadolu Yayıncılık, İstanbul.
- Yüceer, S. (2002). Türkiye’nin Aydınlanma Sürecinde Bir Kültür Devrimi Millet Mektepleri. Atatürkçü Bakış, I(1), Bursa, s. 13-33.
