Author :
Abstract
Bir şive içinde meydana gelen, söyleyiş ve ses farklarına dayanan ağız, bir ülkede çeşitli bölgelerde, şehirlerde, ilçelerde hatta köylerde bile görülebilir. Söz konusu olan farklılık, biçimsel bir farklılık değil, bir ses değişimidir. Standart yazı dilleri dışında, dünya dillerinin ağızları vardır ve bu ağızlar coğrafi, ekonomik, kültürel ve sosyolojik etkilerle birbirlerinden çeşitli oranlarda farklılaşırlar. Günlük kullanımda ağız ve şive birbirlerinin yerine kullanılmaktadır, fakat ağız açıklamada da belirtildiği gibi şive içinde yer almaktadır. Türkiye Türkçesi bir şive Adana veya Çukurova ağzı ise, bu Türkçe içinde yer alan ve belirli bir bölge içinde görülen söyleyiş farklarıdır. Söyleyiş ve ses farklılıklarından oluşan ağız özelliklerinin yanı sıra bir ağzın hâkim olduğu bölgelerde kullanılan bazı kelimelerde de farklılıklar görülebilir. Bir bölgeye ait olan ve sadece bu bölgede kullanılabilen bir kelime bazen farklı bölgelerde anlam ifade etmeyebilir. Bunun yanı sıra, zamanla bu bölgesel kelimeler kullanımdan düşebilir. İşte bu çalışmada Adana iline özgü kelimelerin kullanım sıklıklarına bakılarak, teknolojik, ekonomik, sosyolojik ve kültürel boyutlarda gelişen dünyada bireylerin Adana ağız özelliklerine ne sıklıkta yer verdiği irdelenmeye çalışılmıştır. Betimleyici araştırma yöntemi kullanılan bu çalışmada 66 katılımcı yer almıştır. Belirlenen ağızsal yapıların katılımcılar arasındaki kullanım sıklığına bakmak için SPSS 20.0 kullanılmıştır. Ele alınan Adana yöresi ifade ve kelimelerinin büyük bir kısmı bugün kullanılmazken abov, dönek, dam, he, cibinlik, darı, kele, namazla, ökenmek, teker, zaar, vallaha gibi Adana yöresine ait ifadeler hâlâ bilinmekte ve kullanılmaktadır.
Keywords
Abstract
Accents which occur in a dialect and which are based on phonological and phonetical differences of speech may be seen in diverse regions, cities, provinces and even in villages of a country. These differences are based on phonological changes which are not morphological. Out of the standard written languages, there are accents in world languages and these accents differ from each other at diverse rates as a result of geographical, economical, cultural and social effects. In daily speech, accent and dialect are used synonymously but accent is covered by dialect as already mentioned. The Turkish language of Turkey is named a dialect while Adana or Çukurova accent is the diversity of pronunciation situated in Turkish language and heard at a specific region. Beside the accent differences resulted from phonological and phonetical characteristics, specific differences in vocabulary usage may also be seen in the regions where the accent is dominant. A word which belongs to a specific region and is used only in this region may not mean anything in a different region. Besides, regional vocabulary may be lost in time. In this study, the usage frequencies of vocabulary peculiar to Adana were considered and the current usage extent of Adana accent in a world advancing technologically, economically, sociologically and culturally was tried to be analyzed. 66 participants took part in this study in which descriptive research design was used. In order to find out the frequency of accent usage among the respondents, SPSS 20.0 was used. It was found out at the end of the study that while most of the regional words are not used today, the words ‘’ abov, dönek, dam, he, cibinlik, darı, kele, namazla, ökenmek, teker, zaar, vallaha’’ are still known and used today.
Keywords
- Adıgüzel, A. (2013). Dünyada ve Türkiye Türkçesinde Ağız Çalışmaları ve Yöntemler. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 8(9), 387401.
- Atmaca, E. (2007). Antalya'nın Korkuteli İlçesi Ağzında Görülen Belirgin Ses Hâdiseleri. Dil Araştırmaları, 1(1), 115-155.
- Castillo, J.J. (2009). Convenience Sampling. http://explorable.com/convenience-sampling.html adresinden erişildi.
- Cankaya, M. (2013). Erzincan Ağzından Derleme Sözlüğü’ne Katkılar. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 8(9), 899-910.
- Demir, N. (2012). Türkçe Ağız Araştırmalarında Bazı Yöntem Sorunları. Diyalektolog - Ağız Araştırmaları Dergisi, 3(1).
- Doğan, M. (2012). Aksaray Ağzından Derleme Sözlüğüne Katkılar 3. Diyalektolog - Ağız Araştırmaları Dergisi, 4, 9-21.
- Gümüşatam, G. (2014). Türkiye Türkçesi Ağız Sözlüklerinin Hazırlanmasında İstem (Valenz) Verilerinin Gerekliliği Üzerine. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 9(6), 419-439.
- Gemalmaz, E. (1999). Ağız Bilimi Araştırmaları Üzerine Genellemeler. Ağız Araştırmaları Bilgi Şöleni, 4-15.
- Güneş, B. (2012). Karşılaştırmalı Ağız Araştırmalarının Önemi ve Türkiye’deki Karşılaştırmalı Ağız İncelemeleri Üzerine Bir Deneme. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 1(4).
- Kamacı, D. (2011). Erzurum Yöresi Ağızlarından Derleme Sözlüğüne Katkılar. Mediterranean Journal of Humanities. 1, 157-164.
- Özdarendeli, N. (2013). Velimeşe Ağzından Derleme Sözlüğü’ne Katkılar. Türkiye Araştırmaları Dergisi. 57- 79.
- Öçalan, M. (2006). Ağız Araştırmalarında Bilişim Teknolojilerinin Kullanılması ve Ağız Tezleri İçin Yenilik Önerileri. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 20, 169-188.
- Uslu, T. (2013). Emet İlçesi Ağız Özellikleri ve Emet İlçesi Ağız Sözlüğü. www.ecdad.org.tr/tr/images/emet- agzi-ve-sozlugu.pdf adresinden erişildi.
- Yıldırım, F. (2006). Adana ve Osmaniye İlleri Ağızları I. Ankara: TDK Yayınları.
- Yıldırım, F. (2006). Adana ve Osmaniye İlleri Ağızları II. Ankara: TDK Yayınları.
