Author:
Abstract
Ali Ufkî Bey (Albert Bobowski), başta müzik ve kutsal kitap tercümesi olmak üzere birçok konuda Türkleri tanıtan ve Avrupalılara yol gösteren eserler kaleme almıştır. Yazarın sözlük-gramer kitapları da bunlardandır. Çalışmamızın esasını teşkil eden Grammatica Turcico-Latina, Ali Ufkî Bey’in 1666 yılında İstanbul'da Latince kaleme aldığı bir Osmanlı Türkçesi grameridir. Eserde; Kitab-ı Mukaddes'ten bölümler, kehanetler, hikâye ve efsaneler, mezmurlar gibi daha çok kültürel alanları kapsayan önemli veriler tespit edilmiştir. Türkçeyle ilgili gramer malzemesi bir kenara bırakılırsa en dikkat çekici nokta, notalarıyla beraber gösterilmiş biri Türkü, diğeri Varsağı formatında hazırlanmış Türk ezgileridir. Ali Ufkî Bey'in Türk musikisine olan ilgisi ve yeteneği bilinmekle beraber bir gramer kitabında notalı müzik parçalarına yer vermesi oldukça ilgi çekicidir. Bu ezgilerin yanında, dünyanın geçiciliğinin anlatıldığı bir beyit ve şair Usûlî'nin gazeline hemşehrisi Vardarlı Agehî'nin yaptığı bir tahmis de yer almaktadır. Bu yazıda, Ali Ufkî Bey'in Türk ezgileri olarak adlandırdığı malzeme üzerinde durulmuş, notalarıyla beraber kaydedilen Türkü ve varsağının yazarın müzikle ilgili meşhur eseri Mecmua-yı Sāz u Söz'de geçtiği tespit edilmiş, beyit ve tahmis örneğinin ise diğer çalışmalarında yer almadığı fark edilmiştir. Öncelikle bu iki notalı parça yazma nüshanın son üç varağında yer almaktadır. Dolayısıyla Ali Ufkî Bey, Türkçenin ses, şekil ve cümle özelliklerini anlatmayı bitirdikten sonra bu metinleri eklemiştir. Türkü ve Varsağının notalı gösterimlerinin Mecmua-yı Sāz u Söz'deki notalamayla aynı olması ve kullanılan yazı şeklinin birbirine çok benzemesi bu Türk ezgilerinin Ali Ufkî Bey tarafından tekrar kaleme alındığı noktasında hiçbir şüpheye yer bırakmamaktadır. Birkaç yardımcı eylem dışında metinlerin aynı olduğunun da altını çizmek gerekir. Yukarıda sözü edilen müzik parçalarının geçtiği varaklar ve kullanım özellikleri ele alınarak Ali Ufkî Bey'in Türk ezgileri karşılığı verdiği parçaları gramer kitabına müsvedde kullanımı ya da karalama yapma amacıyla eklediği yönünde bir sonuca ulaşılmıştır.
Keywords
Abstract
Ali Ufkî Bey (Albert Bobowski) has written works that guide Westerners and introduce Turks to many subjects, especially music and holy book translation. One of them is the author's dictionary-grammar books. Grammatica Turcico-Latina, which forms the basis of our study, is a Turkish Ottoman grammar written by Ali Ufkî Bey in 1666 in Istanbul in Latin. In this work, important data covering more cultural areas such as chapters from the Bible, prophecies, stories, legends, and psalms have been identified. Although Ali Ufkî Bey's interest and talents in Turkish music are known, it is quite interesting to include musical notes with notes in a grammar book. Leaving aside the grammatical material related to Turkish, the most striking point is the Turkish melodies, one of which is in the Türkü and the other in the Varsagı format, shown together with their notes. In addition to these melodies, there is a couplet (beyit) in which the world's transience is told and a tahmis made by Agehî from Vardar, a fellow countryman of poet Usûlî's ghazal. In this article, the material that Ali Ufkî Bey called Turkish melodies was emphasized; it has been determined that the Türkü and Varsagı, recorded with its notes, are mentioned in the author's famous work on music Mecmua-yı Sāz u Söz, and it was noticed that the couplet and tahmis example were not included in his other works. First of all, these two-note musical elements are included in the last three leaves of the manuscript. Considering the foils and usage features of the music pieces mentioned above, it was concluded that Ali Ufkî Bey added the pieces that