İSMAİL BİLGİN’İN BÜYÜK TÜRK BİLGİNLERİ DİZİSİNDE YER ALAN KİTAPLARIN ÇOCUK EDEBİYATININ TEMEL İLKELERİNDEN DİL VE ANLATIM AÇISINDAN İNCELENMESİ
Author :
DOI : 10.29228/cukar.46070
Year-Number: 2020-11
Yayımlanma Tarihi: 2020-10-25 10:42:05.0
Language : Türkçe
Konu : TÜRKÇE EĞİTİMİ
Abstract
Nitelikli çocuk kitapları anadilinin söz varlığını, kurallarını çocuklara tanıtan, anlatım olanaklarını sezdiren; dil gelişimlerine ve anlam evrenlerine uygun bir yaklaşımla çocuklara öykünebilecekleri dil kullanım ögeleri yaratan araçlardır. Çocuklar için hazırlanan eserlerin dayanması gereken, alan yazında kabul edilmiş çeşitli ölçütler yer almaktadır. Bu çalışmada İsmail Bilgin’in Büyük Türk Bilginleri dizisinde yer alan 10 çocuk kitabı (Câbir bin Hayyan, Hârizmî, Bîrûnî, İbni Sina, Cezerî, Akşemseddin, Ali Kuşçu, Pîrî Reis, Mimar Sinan, Erzurumlu İbrahim Hakkı), çocuk edebiyatının temel ilkelerinden dil ve anlatım açısından incelenmiştir. Araştırma, nitel araştırma yöntemlerinden doküman incelemesi yöntemi ile gerçekleştirilmiştir. Araştırmaya konu olan kitaplar belge inceleme (doküman inceleme) yöntemine göre çözümlenmiştir. Seride yer alan 10 kitabının hepsi, çocuk kitaplarının iç yapı özelliklerinden dil ve anlatım açısından ayrı ayrı incelenmiştir. Araştırmada veriler, betimsel yöntemle analiz edilmiştir. İnceleme sonucunda, kitapların genel olarak dil ve anlatım açısından olumlu özellikler taşıdığı görülmüştür. Seride yer alan eserlerde cümleler kurallı, kısa ve sadedir. Eserlerde akıcı bir dil kullanılmıştır. İsmail Bilgin, Büyük Türk Bilginleri dizisinde, ikilemeleri, deyimleri sıkça kullanmıştır. Özlü sözlere ise nadir olarak yer vermiştir. İncelenen kitaplarda yazar, genel olarak anlamı bilinmeyen kelimeleri, kitaplarda belli bir seviyede tutmuştur. Çocuk okuyucunun anlamını bilmediğini düşündüğü kelimelerin anlamlarını, bazen kelimeyi kullandıktan hemen sonra parantez içinde belirtmiş bazen de dipnot düşmüştür.
Keywords
Abstract
Qualified children's books are tools that introduce children to the vocabulary and rules of the mother tongue, make them feel the possibilities of expression, and create language elements that children can emulate with an appropriate approach to their language development and meaning universes. There are various criteria accepted in the literature on which works prepared for children should be based. In this study, ten children's books (Câbir bin Hayyan, Hârizmî, Bîrûnî, İbni Sina, Cezerî, Akşemseddin, Ali Kuşçu, Pîrî Reis, Mimar Sinan, Erzurumlu İbrahim Hakkı) included in the series of Great Turkish Scholars were examined in terms of language and expression that are the basic principles of children's literature. The research was carried out with the document analysis method, one of the qualitative research methods. The books were analyzed according to the document review method. All ten books in the series were examined separately in terms of language and expression, which are children's books' interior features. In the research, the data were analyzed using descriptive methods. As a result of the examination, it was seen that the books had positive features in terms of language and expression. The sentences in the works in the series are regular, short, and straightforward. A fluent language was used in the works. İsmail Bilgin frequently used reduplications and idioms in the Great Turkish Scholars series. Quotations are rarely included. In the books examined, the author kept the words whose meaning is unknown in general at a certain level in the books. The child stated the meanings of the words that the reader thought he did not know the meaning of, sometimes in parentheses immediately after using the word, and sometimes footnotes were dropped.
Keywords
- Abstract Qualified children's books are tools that introduce children to the vocabulary and rules of the mother tongue, make them feel the possibilities of expression, and create language elements that children can emulate with an appropriate approach to their language development and meaning universes. There are various criteria accepted in the literature on which works prepared for children should be based. In this study, ten children's books (Câbir bin Hayyan, Hârizmî, Bîrûnî, İbni Sina, Cezerî, Akşemseddin, Ali Kuşçu, Pîrî Reis, Mimar Sinan, Erzurumlu İbrahim Hakkı) included in the series of Great Turkish Scholars were examined in terms of language and expression that are the basic principles of children's literature. The research was carried out with the document analysis method, one of the qualitative research methods. The books were analyzed according to the document review method. All ten books in the series were examined separately in terms of language and expression, which are children's books' interior features. In the research, the data were analyzed using descriptive methods. As a result of the examination, it was seen that the books had positive features in terms of language and expression. The sentences in the works in the series are regular, short, and straightforward. A fluent language was used in the works. İsmail Bilgin frequently used reduplications and idioms in the Great Turkish Scholars series. Quotations are rarely included. In the books examined, the author kept the words whose meaning is unknown in general at a certain level in the books. The child stated the meanings of the words that the reader thought he did not know the meaning of, sometimes in parentheses immediately after using the word, and sometimes footnotes were dropped. Keywords: İsmail Bilgin, children literature, basic principles of children literature, language and expression. GİRİŞ Edebiyat, bireyi bireye farklı biçimlerle anlatan bir alandır. Yalçın ve Aytaş’a (2011: 5) göre malzemesi dile dayanan, insanların duygu, düşünce ve hayallerini dile getiren, edebî ve estetik değeri olan, bayağılık ve çirkinliği kabul etmeyen sözlü ve yazılı verimlerin tamamına edebiyat denilmektedir. Çocuk edebiyatı ise geniş bir bakış açısıyla temel kaynağı çocuk ve çocukluk olan; çocuğun algı, ilgi, dikkat, duygu düşünce ve hayal dünyasına uygun; çocuk bakışını ve çocuk gerçekliğini yansıtan; ölçüde, dilde, düşüncede ve tiplerde çocuğa göre içeriği yalın biçimde ve içtenlikle gerçekleştiren; çocuğa okuma alışkanlığı kazandırması yanında, sanatsal ve estetik yönden gelişmesine katkı sağlayan, çocuğu duyarlı bir biçimde yetişkinliğe hazırlayan bir geçiş dönemi edebiyatı olarak adlandırılmaktadır (Şirin, 2007: 16). Ana dili edinimi ile başlayan, çocuklar için öğrenme ve öğretme sürecinde kullanılan en etkili ve önemli yapıtlardan birisi çocuk edebiyatı ürünleridir (Akyüz, 2014: 4). Sever’e (2008: 197) göre çocuklara seslenen yapıtlar çocuğun coşkusuna, heyecanına, düşüncelerine ve gülmece anlayışına, dil ve çizginin anlatım gücüyle ulaşabilmeyi başarabildiği oranda yazılı ve görsel bir uyaran olarak işlevini yerine getirebilir. Çocuğun ilgi ve gereksinimlerini, beğenilerini önceleyen
- 280 DERYA YILDIZ & ENİSE OLUKÇU bir yapıt, ona düşsel ve düşünsel içerikleri zengin, yeni yaşantılar kazandırır. Çocuk, edindiği bu yaşantılar vasıtasıyla kitabın sunduğu anlam evrenine daha kolay girerek kahramanlarıyla daha çabuk özdeşim kurar. Böylece duyuşsal ve bilişsel anlamda bir etkileşim olurken çocuğun görsel algısı gelişir ve kavramsal birikimi artar. Çocuklar için hazırlanan eserlerin dayanması gereken, alan yazında kabul edilmiş çeşitli ölçütler yer almaktadır. Alan uzmanlarına göre (Sever, 2008: 75-197; Sever vd. 2007: 39-55; Akyüz, 2014: 10), çocuk edebiyatı yapıtlarında bulunması gereken temel özellikler aşağıdaki başlıklar altında incelenmektedir: 1. Çocuk kitaplarındaki tasarım ve resim özellikleri, 2. Çocuk kitaplarındaki konu-kurgu özellikleri, 3. Çocuk kitaplarındaki izlek-tema özellikleri, 4. Çocuk kitaplarındaki çevre özellikleri 5. Çocuk kitaplarındaki iletilerin özellikleri, 6. Çocuk kitaplarındaki karakter ve kahramanların özellikleri, 7. Çocuk kitaplarındaki dil ve anlatım özellikleri, 8. Çocuk kitaplarındaki yazınsal ve eğitsel özellikler Bu çalışmanın amacı, İsmail Bilgin’in Büyük Türk Bilginleri dizisinde yer alan 10 kitabın (Câbir bin Hayyan, Hârizmî, Bîrûnî, İbni Sina, Cezerî, Akşemseddin, Ali Kuşçu, Pîrî Reis, Mimar Sinan, Erzurumlu İbrahim Hakkı) çocuk kitaplarında bulunması gereken dil ve anlatım özellikleri açısından incelenmesidir. Çocuk Kitaplarında Bulunması Gereken Dil ve Anlatım Özellikleri Bireyin başkalarıyla iletim kurabilmesi sürecindeki başarısı, ifade edilenleri tam ve doğru olarak anlaması, kendi duygu ve düşüncelerini istediği amaca uygun bir şekilde anlatabilmesi iletişim sürecinin sağlıklı bir şekilde devam etmesine bağlıdır. İletişim sürecindeki önemli unsurlardan birisi dildir. Çocuk okurun onu anlayıp değerlendirebileceği özellikteki dilsel yapıları taşıyan çocuk edebiyatı ürünleri, yaşamın başlangıcında olan çocukların dil ve anlatım zenginliği edinebilmelerinde yadsınamaz bir öneme sahiptir. “Nitelikli çocuk kitapları anadilinin söz varlığını, yapısını kurallarını çocuklara tanıtan, anlatım olanaklarını sezdiren; 1-2 yaşından başlayıp 18 yaşına değin dil gelişimlerine ve anlam evrenlerine uygun bir yaklaşımla çocuklara öykünebilecekleri dil kullanım ögeleri yaratan araçlardır” (Sever vd., 2007: 54). Anadilinin kullanım incelikleri, sanatçı duyarlığıyla, çocukların gelişim düzeyleri de dikkate alınarak ortaya konulmuş eserlerle çocuğa sunulabilir. İlköğretimde çocuk edebiyatı (2007: 55) adlı eserde anne, baba ve eğitimcilerin, okul öncesinden başlayarak çocukları düzeylerine uygun, nitelikli kitaplarla buluşturmayı temel bir sorumluluk olarak üstlenmeleri gerektiği, dilin acemice kullanıldığı; Türkçenin kurallarına uyulmadığı; yapay, tekdüze anlatımın yeğlendiği kitapların çocukları okuma eyleminden uzaklaştıracağı belirtilmektedir. Sever vd.’ne (2007: 55) göre çocuk edebiyatı eserlerinde dil ve anlatım aşağıdaki sorular sorularak değerlendirilebilir: 1. “Çocuk kitaplarındaki anlatımda, kısa ve yalın cümlelerin kullanılması yeğlenmiş mi? 2. Çocuğun ilgisi, duru ve içten bir söyleyiş özelliği ile anlatılanlara çekilmiş mi? 3. Çocukların gelişim özelliklerine uygun olarak Türkçenin söz varlığı (sözcük, deyim, terim,
- kullanılmış mı?” YÖNTEM Araştırmanın Deseni Araştırmada betimsel model kullanılmıştır. İsmail Bilgin’in Büyük Türk Bilginleri serisinde yer alan 10 kitabın çocuk edebiyatının temel ilkelerinden dil ve anlatım açısından incelenmesini konu edinen bu çalışma mevcut bir olguyu değiştirmeden betimlemeyi amaçladığından tarama türünde (Karasar, 2008) bir araştırmadır. Tarama çalışmalarında, kişilerin, grupların ya da fiziksel ortamların özellikleri ortaya çıkarılmaya çalışılır (Büyüköztürk, Çakmak, Akgün, Karadeniz ve Demirel, 2013). Çalışma Materyalleri İsmail Bilgin’in çocuk ve gençlik edebiyatı alanında tespit edilebilen 90 eseri vardır. Yazar, çocuk edebiyatı kapsamındaki eserleri seri olarak hazırlamıştır. Bu tarzda, çocuklar için yazılmış 8 seri vardır. Yazar 15 roman, 70 çocuk hikâyesi kaleme almıştır. Mektup tarzında 1 eseri tespit edilen yazarın 1 de masal kitabı vardır. Ayrıca İsmail Bilgin, tarih alanında yazdığı deneme ve anılardan oluşan 4 kitap daha yayımlamıştır. Bu çalışmada çocuklara yönelik olması sebebiyle incelenen Büyük Türk Bilginleri Dizisinde yer alan kitapların listesi aşağıdadır: 1. Câbir Bin Hayyan 2. Hârizmî 3. Bîrûnî 4. İbni Sina 5. Cezerî 6. Akşemseddin 7. Ali Kuşçu 8. Pîrî Reis 9. Mimar Sinan 10. Erzurumlu İbrahim Hakkı Verilerin Toplanması Çalışma yazılı metinlerin incelenerek belli ölçüler çerçevesinde değerlendirilmesini gerektirdiğinden, nitel araştırma yöntemlerinden doküman incelemesi yöntemi ile yürütülmüştür. Doküman incelemesi, araştırılması hedeflenen olgu veya olgular hakkında bilgi içeren yazılı materyallerin analizini kapsar (Yıldırım ve Şimşek, 2017). Araştırmada kitaplar, Sever’in (2008) ve (2013); Sever, Dilidüzgün, Neydim ve Aslan’ın (2007) ve Akyüz’ün (2014) çalışmalarında belirtilen çocuk edebiyatının temel ilkelerinden dil ve anlatım özelliklerine göre incelenmiştir. Verilerin Analizi Araştırmada veriler, betimsel yöntemle analiz edilmiştir. Betimsel analizde, elde edilen veriler, daha önceden belirlenen başlıklar altında özetlenir ve yorumlanır. Bu tür analizler kişilerin,
- 282 DERYA YILDIZ & ENİSE OLUKÇU olayların ya da durumların profillerini tasvir etmek amacıyla yapılır. Betimsel çalışmalarda tanımlanan durum ya da olayla ilgili geniş bir ön bilgi gerekir (Robson, 2001). Geçerlik ve Güvenirlik Patton (1987), araştırmanın geçerliği için dokümandan sık sık birebir alıntıların yapılması gerektiğini belirtmiştir. Bu sebeple çalışmadaki kitaplardaki ifadeler sık sık alıntılarla verilmiştir. Creswell (2003), araştırma konusu ile ilgili ve nitel araştırmada uzman kişilerin yapılan araştırmayı incelemesinin çalışmanın güvenirliğini artırdığını belirtir. Bu bakımdan çalışmada üç alan uzmanının görüşü alınmıştır. BULGULAR VE YORUMLAR Kitabın olay kurgusunda Türkçenin sözvarlığından yararlanılmıştır. Eserde kullanılan deyimlerden bazıları şunlardır: “karar kılmak” (s.7), “okuma yazmayı sökmek” (s.12),“kulağına gitmek” (s.14) “dörtnala koşturmak” (s.40), “işe koyulmak” (s.41), “gece gündüz demeden çalışmak” (s.44), “kulağına çalınmak” (s.44),” can atmak” (s.44), “yankı bulmak” (s.50), “dayayıp döşemek” (s.53). Eserde kullanılan, çocuğun kelime hazinesini zenginleştirmeyi hedefleyen yeni kelimeler: “Kefil” (s.12), “kimya” (s.13), “netice” (s.16),“alaşım” (s.18), “çömelmek” (s.20), “içbükey, dışbükey” (s.22), “nitrik asit, sülfürik asit” (s.27), “simyacı” (s.30), “atom” (s.49) “kudret, nişan” (s.49), “teorem” (s.50), “kaos ( s.51), “helak etmek” (s.52), “astronom” (s.54). “Kiler” (s.6), “denk” (s.8), “kervan” (s.9), “kav”( s.23),“kalsinasyon” (s.41), “ reisül müderris” (s.46), “cüz ü la yetecezza” (s.49) kelimelerinin anlamları, kullanıldıkları sayfa sonlarında verilmiştir. “Bu işte bir bit yeniği var” (s.32) kullanımı ile bir işin gizli kalmış kötü ve aksak yanı, kuşkulu bir nokta anlamı mecazlı bir şekilde verilmiştir. Câbir bin Hayyan’ın “Güneşe gözünü yuman güneş yoktur, diyebilir.” (s.52) ifadesi, atomun parçalanamayacağına inanan ilim adamlarına konuyu anlatmak için kullandığı özlü sözlerdendir. Eserde, karmaşık olmayan bir anlatım yeğlenmiştir. Bazı yerlerde ayrıntılı bilgilere yer verilmiştir. Ayrıntılı bir anlatım tarzının seçilme sebebi, çocuğa, olaylara, bilimsel gelişmelere daha geniş bir açıdan bakmanın önemini hissettirmek ve gelecekteki bilimsel çalışmalarla ilgili öngörülerin şimdiden yapılabileceği mesajını vermektir. Çocuğa sezdirilmek istenen bir diğer ileti de yaşadığımız dönemden 1200 yıl önce, Müslüman Türk bir bilim adamının bugünü tahmin ettiğidir. Câbir Bin Hayyan’ın, Halife Harun Reşid ve yanındaki bilim adamlarına, atomla ve gelecekle ilgili görüşlerini anlattığı 52. sayfadaki anlatım, yukarıdaki çıkarımlara örnek gösterilebilir: “Dünyamızı düşünün… Onun uydusu Ay’ı, Güneş’i ve diğer gezegenleri… Bunların arasında mesafeler var. Dünyamız var olduğundan beri bu gezegenler, küçük yıldızları saymazsak birbiri ile çarpışmıyor. Kendi yörüngelerinde dönüyor. Bunları yörüngelerinden çıkarabilmek için büyük bir güç lazım. İşte bu örneği çok küçük bir boyuta indirgeyelim. O kadar küçük boyutta ki gözümüzle göremeyecek kadar küçüğe… Bu gezegenleri atomu meydana getiren bir şey olarak düşünün. Bir şey diyorum. Çünkü ben de onlara isim veremiyorum. İşte bu küçük şeyleri bu yörüngelerinden koparabilmek için muazzam enerji gerekmektedir. Üstelik bu şeyler birbirleri etrafında o kadar hızla dönüyor ki… İşte bu, maddenin en küçük yapı taşı olan atomun içi yapısının bir örneğidir. Ben böyle düşünüyorum. Ama öyle bir zaman gelecek ki insanlar maddenin bu sırrını keşfedecekler.” Eserde bazı yerlerde anlatım bozuklukları tespit edilmiştir. 5. sayfada, “Susuzluğa hasret kalan toprak lime lime yarılmıştı.” Burada “susuzluğa” değil “suya” şeklinde ilk kelime düzeltilmelidir. 14. sayfada, “Halifeye oğullarına sahip çıktıkları için dua ediyorlardı” (s.14) cümlesinde “çıktıkları” değil “çıktığı” kelimesi kullanılmalıydı. 16. sayfada “Birkaç gündür bunu düşünmeye başladı” (s.16) cümlesi, “Birkaç gündür bunu düşünüyordu” şeklinde değiştirilebilir. Fakat eserde tespit edilen anlatım bozuklukları yukarıdaki örneklerle sınırlı olduğu için anlamayı zorlaştırmamaktadır. Eserde yalnız kimya ilmiyle ilgilenenlerin ilgisini çekecek bazı açıklamalar (41. sayfada kalsinasyon ‘toz haline getirme’ ile 43. sayfada civa ve sülfür asitle ilgili açıklamalar yapılmıştır.) yer almaktadır. Çocukların günlük hayatla bağdaştırmada zorlanacakları bu tarz bilimsel ifadelerin kitabı okumayı güçleştirebileceği düşünülmektedir. Eserin dili ve anlatımı genel olarak çocuğun anlam evrenine uygundur. Söz öbeklerinden olan deyimler yukarıda da örneklendirildiği üzere daha çok tercih edilmiştir. Eserde kısa ve sade cümlelerin kullanılması da anlamayı kolaylaştırmaktadır. 2.Hârizmî Eserde kısa ve sade cümleler kullanılmıştır. “Kitap çevirileri gruplar halinde yapılıyordu. Çevirmenler birbirini kontrol ediyordu. Böylece sağlıklı ve doğru çeviri mümkün oluyordu” (s.29). Kitapta, Türkçe’nin anlatım gücü ve imkânlarını yansıtan deyimlere yer verilmiştir. Eserde hikâye örgüsünde kullanılan bazı deyimler şöyle örneklendirilebilir: “Ballandıra ballandıra anlatmak, dörtnala koşturmak” (s.7), “üstesinden gelmek, enine boyuna düşünmek” (s.9), “pürdikkat kesilmek” (s.10), “içi içine sığmamak” (s.13). Eserde sadece “Gün doğmadan neler doğar.” (s.17) atasözü kullanılmıştır. Türkçenin anlatım zenginliğinden yararlanma açısından kitap için bu bir eksikliktir. Eserde çocuğun söz varlığını zenginleştirme adına, “küheylan” (s.6), “çift sürme” (s.6), “irfan” (s.9), “iftihar emek” (s.33), “tasnif etmek” (s.34), “meridyen yayı, cebir” (s.49) gibi kelimeler kullanılmıştır. “Teorem” (s.15), “revan oldu” (s.23), “güzergâh” (s.38), “asgari” (s.50) kelimelerine dipnot düşülmüştür. “Beytü’l Hikme” (s.17) kelimesinin anlamı ise yanında parantez içinde verilmiştir. Bu şekilde farklı kullanımların olması eserin anlatımını tekdüzelikten kurtarmıştır. Hârizmî’nin, “Cebir ve Karşılaştırma Hesapları” (s.51) eseriyle ilgili bir dipnotta şu şekilde bir ifade yer almaktadır. “Hârizmî’nin bu kitabı, yazımından on bir asır sonra iki Mısırlı matematik bilgini tarafından incelendi. Bu kitap Mısırda basıldı.” Serideki diğer kitaplarla karşılaştırıldığı zaman böyle bir açıklamanın sadece bu kitaba özgü olduğu söylenebilir. Eserde, yazar, 52. sayfada “Ama oraya gitmek ölümle eşdeğerdi. Ne yapacaktı? Ama o kadar çok merak içindeydi ki sormayın.” diyerek anlatının içinde yer almıştır. Eserde bazı deyimler ve konuşma kalıpları çok tekrar edilmiştir. Mesela “gece gündüz demeden çalışmak” deyimi 24,28,31,33 ve 45. sayfalarda tekrar edilmiştir. “-Sahi mi? –Sahi ya.” Konuşma kalıbı 17, 22 ve 23. sayfalarda tekrar edilmiştir. Bu kullanım yazarın kurgulamadaki tercihidir. Eserde bazı anlatım bozukluklarına rastlanmıştır. Fakat bu durum kitabın genelini kapsamadığı için okurken ciddi bir sorun teşkil etmemektedir. Eserde tespit edilen anlatım bozuklukları şunlardır: “O gece hocasının öğrettiklerini vaize tekrarladı” (s.15). Oysa Hârizmî’nin o zamanki hocası vaizin kendisidir. “İki ordunun yaptığı savaşı Harun Reşid’in komutasındaki İslam ordusu kazanmıştı. Herkes Bizans ordusunu yendiği için çok seviniyordu.” (s.29) “Herkes” kelimesinden sonra “İslam ordusu” yazılmalıydı. Burada eksik ifade var. “Hârizmî saray kütüphanesi geldiğinde gözüne ilk çarpan şeyin bu kadar çok kitabın tasnifinin yapılmamış olmasıydı.” (s.34). “şeyin” ifadesi cümleden çıkarılabilir. Sayfa 39’da bildirme hal eki olan “de”, bağlaç olan “de” gibi kullanılmıştır: “Biz de köprü inşası çok ileri düzeyde değildir” (s.39). Buradaki kullanım “Bizde” şeklinde olmalıdır. Eser, dil ve anlatım açısından değerlendirildiği zaman, hitap edilen gelişim seviyesine ve anlam evrenine, genel olarak uygundur. İsmail Bilgin’in Bîrûnî adlı eserinde, Türkçenin anlatım gücü, dil ve anlatım evrenine uygun olarak çocuğa sezdirilmiştir. Kitapta örnek cümlelerde de görüleceği üzere kısa ve sade cümleler kullanılmıştır: “Ne olmuşu var mı anne. Bu çiçeklerden ilaç yapılabilir. İnsanlar onlardan yararlanabilir. Tabiattaki diğer canlılar ve bitkiler izleyene çok şey öğretiyor. Karıncalar yuvalarının ağzını asla kuzeye yapmaz. Suyun olduğu yerde kavak, çınar, söğüt ağaçları vardır” (s.8,9). Eserde konuşma dilinin özelliklerine yer verilmiştir. Noktalama ve yazım kurallarına uyulmuştur. Örnek olarak 57. sayfada Eskimo heyetinin Sultan Mahmud’un yanında, kendi ülkelerinde altı ay gece altı ay gündüz olduğunu söylediklerinde Sultan’ın hiddetlenmesi üzerine geçen konuşma verilebilir: “-Beri bakın! Böyle bir şey olur mu? Siz benimle alay mı ediyorsunuz? -Efendim sizinle alay ne haddimize. -Öyleyse!.. -Ama bizim ülkemizde altı ay gece, altı ay gündüzdür.” Eserde kullanılan kelimeler çocuğun kelime hazinesine katkı sağlayacak niteliktedir. Mesela “fosil” kelimesi sayfa 11’de kullanılmış, kelimeye numara verilmiş ve dipnot olarak sayfa sonunda kelimenin anlamı, “yerin altında kalıp taşlaşmış hayvan ve bitki kalıntısı” (s.11) olarak açıklanmıştır. Bazı deyimlerin kullanımı sırasında anlamı verilmiştir. “Bîrûnî yan gelip yatmış, çalışmamış demez mi?” (s.24). Eserde noktalama işaretlerinin kullanımına dikkat edilmiştir. Mesela sayfa 11’de “Buralarda değişik çiçekler olabilir’ diye düşündü” cümlesinde ayraç kullanımı çocuğa gösterilmektedir. Eserde dikkat çekilen farklı bir noktalama işareti “?..” ve “!..” şeklindeki kullanımdır: “-Arılar gibi mi?..” (s.12).
- Kurgulanan metinlerde konuşma dilinin özelliklerine yer verilmiştir. İpek’in (2019)
- edilmiştir. Akyüz (2014), Muzaffer İzgü’nün çocuklar için yazdığı eserleri incelediği
- özelliklerine yer verdiğini tespit etmiştir. Erkmen (2017), en çok okunan çocuk kitaplarını
- Lüle Mert (2012), ilköğretim 6., 7. ve 8. sınıf Türkçe ders kitaplarında yer alan öyküleri incelediği
- Gönen vd.’nin (2011) çalışmasında ise araştırma kapsamına alınan çocuk kitaplarının anlatım ve
- cümle yapısı kullanıldığını tespit edilmiştir. Yıldız (2016) da çeviri çocuk kitaplarını incelediği
- (s.38) kullanımı verilebilir. Akyüz (2014), sözlü gelenekte, anlatımın en belirgin özelliğinin okur
- ikilemeler ve deyimlere çokça yer verdiğini belirtmiştir. Lüle Mert (2012), çalışmasında
- öykülerde farklı söz varlıklarına yer verildiğini; Uyar (2019), Hasan Kallimci’nin eserlerinde,
- sözcükler yatmaktadır. Çeçen’e (2007) göre bir öğrencinin sözcük dağarcığının geliştirilmesi,
- onu okuma yazma ve iletişim kurmada başarılı kılar. Güneş (2013) kelimenin, Türkçeyi doğru,
- yapılan çalışmalar değerlendirildiği zaman Lüle Mert (2012) çalışmasında, özellikle Sait Faik’in
- Son Kuşlar metninin şiirsel bir anlatıma sahip olduğunu dile getirmiştir. Saltık (2019) da kısa,
- İncelenen 10 kitapta noktama işaretleri genelde doğru kullanılmıştır. Fakat Erzurumlu İbrahim Hakkı kitabının 23. sayfasında “Çocuklar şimdi Dünyamız’ın bu ahşap küre olduğunu düşününüz.” cümlesinde “Dünyamız’ın” kelimesi yanlış yazılmıştır. Sever’e (1995) göre çocuklara yönelik yayımlanmış eserler, dilbilgisi, yazım ve noktalama kuralları bakımından yanlışsız olmalıdır. Çünkü karşılan her şey kişinin bir sonraki davranışı için örnek teşkil eder. Kiefer-Hepler (2006), kitapların sadece çocukların boş zamanlarını değerlendirecekleri bir materyal olarak görülmemesi gereğine dikkat çekerek çocukların yaşam boyu okuyucu olmalarında kitapların rolünü vurgular. Bu bağlamda ana dilinde yazılmış “Büyük Türk Bilginleri” gibi dil ve anlatım yönünden belirtilen özelliklerin dikkate alınarak yazıldığı kitaplarla çocuklar buluşturulmalıdır. ÖNERİLER 1. Söyleyeni belirsiz konuşma metinleri kitaplarda yer almamalıdır. Kimin ne söylediğinin daha
- ve deyimlerin yanı sıra atasözlerinin kullanımı da önemlidir. KAYNAKÇA İncelenen Kaynaklar Bilgin, İ. (2014). Câbir Bin Hayyan, (8. Baskı), Damla Yayınevi, İstanbul. ........... ......... (2014). Hârizmî, (8. Baskı), Damla Yayınevi, İstanbul. .……… …….... (2014). Bîrûnî, (8. Baskı), Damla Yayınevi, İstanbul. …....... …….... (2014). İbni Sina, (8. Baskı), Damla Yayınevi, İstanbul. .…….... ……... (2014). Cezerî, (8. Baskı), Damla Yayınevi, İstanbul. ……...... ....... (2014). Akşemseddin, (8. Baskı), Damla Yayınevi, İstanbul. .…….. …….... (2014). Ali Kuşçu, (8. Baskı), Damla Yayınevi, İstanbul. ……… …….... (2014). Pîrî Reis, (8. Baskı), Damla Yayınevi, İstanbul. .……… ……... (2014). Mimar Sinan, (8. Baskı), Damla Yayınevi, İstanbul. . .…… …….. (2014). Erzurumlu İbrahim Hakkı, (8. Baskı), Damla Yayınevi, İstanbul. Yararlanılan Kaynaklar Akyüz, M. (2014). Muzaffer İzgü’nün çocuk kitaplarının çocuk edebiyatının temel ilkeleri açısından
- Tezi ), Ankara. Büyüköztürk, Ş., Çakmak, E. K., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2013). Bilimsel
- araştırma yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi. Creswell, J. W. (2003). Research design: qualitative, quantitative and mixed methods approaches.
- California: Sage Publications. Çeçen, M. A. (2007). Kelime hazinesinin geliştirilmesinde dikkat edilmesi gereken hususlar.
- Journal of Turkish Linguistics, 1 (1), 27-35. Erkmen, N. (2017). Çocuk kütüphanelerinde en çok okunan çocuk kitaplarının çocuk edebiyatının
- Bilimleri Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara. Göçer, A. (2010). Türkçe eğitiminde öğrencilerin söz varlığını geliştirme etkinlikleri ve sözlük
- History of Turkish or Turkic, 5(1), 1008-1031. Gönen, M., Katrancı, M., Uygun, M., Uçuş, Ş., (2011). İlköğretim birinci kademe öğrencilerine
- Eğitim ve Bilim, 2011, 36(160), 250-265. Güneş, F. (2013). Kelimelerin gücü ve zihinsel sözlük. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Dergisi, 1(1), 1-24. İpek, G. K. (2019). Yürekdede ile Padişah adlı masalın çocuk edebiyatı açısından
- değerlendirilmesi. Çocuk Edebiyat ve Dil Eğitimi Dergisi, 2(1), 47-60. Karasar, N. (2008). Bilimsel araştırma yöntemi: kavramlar, ilkeler, teknikler (18. Baskı). Ankara:
- Lüle Mert, E. (2012). İlköğretimde 6., 7. ve 8. sınıf Türkçe ders kitaplarında yer alan öykülerin
- Fakültesi Dergisi, I(I), 73-93. Patton, M.Q. (1987). How to use qualitative methods in evaluation. California, USA: SAGE
- Publications. Robson, C. (2009). Real world research: a resource for social scientists and
- practitionerresearchers. Blackwell, Malden, MA. Saltık, O. (2019). “Şiirimi Kedi Kaptı” adlı şiir kitabında çocuk gerçekliği. Uluslararası Beşeri
- Bilimler ve Eğitim Dergisi, 5(10), 180-194. Sever, S. (2008). Çocuk ve edebiyat (4.Baskı). İzmir: Tudem Yayıncılık. Sever, S. (1995). Çocuk kitaplarında bulunması gereken yapısal ve eğitsel özellikler. Abece
- Dergisi, 107,14-15. Sever, S., Dilidüzgün, S., Neydim, N., Aslan, C. (2007). İlköğretimde çocuk edebiyatı. Anadolu
- Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayını, Eskişehir. Sever, S. (2013). Çocuk edebiyatı ve okuma kültürü. İzmir: Tudem Yayıncılık. Şirin, M. R. (2007). Çocuk edebiyatına eleştirel bir bakış. Ankara: Kök Yayıncılık. Uyar, Yunus Emre (2019). Hasan Kallimci’nin destan romanlar serisinin çocuk edebiyatının temel
- Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Samsun. Yalçın, A. ve Aytaş, G. (2011). Çocuk edebiyatı (5. Baskı). Ankara: Akçağ Yayınları. Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2017). Nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayınları. Yıldız, D. (2016). Popüler çeviri çocuk romanlarının içerik bakımından incelenmesi. SEFAD, 36,
